Geçen hafta, burada, üç Avrupalı tarihçiyle günümüz Avrupası üzerine yapılan bir sohbete yer vermiştik. Tarihçiler günümüz Avrupa’sının Ondokuzuncu yüzyıl Avrupa’sına geri döndüğüne dair yorumlar yapmışlardı. Bu çerçevede, kollektif unutma ve hatırlama, tarih şuuru, tarih okumaları, millet olma özelliği gibi konulara kısaca değinmiştik. Bu hafta aynı konuda kaldığımız yerden devam edeceğiz. Sohbete katılan tarihçiler; Leiden Üniversitesi’nden Geerten Waling, Utrecht Üniversitesinden Beatrice de Graaf ve Matin Bossenbroek.
Soğuk Savaş’ı tarihte çok önemli ve sakin bir süreç olarak değerlendiren Beatrice de Graaf, ‘1948’den itibaren iki karşıt güç zor da olsa bir denge sağlamışlardı’diyor. Bundan önce, ‘hakimiyet ve etki alanları için kavgalar, askeri ve ekonomik değişen koalisyonlar yaşanmıştı. Napolyon’un kaybetmesi ve Viyana Kongresi’yle barış sağlanıp, Avrupa sistemi oluşturuldu’ğuna dikkat çekiyor. Dört büyük güç; İngiltere, Fransa, Rusya ve Prusya/Almanya’nın dünyayı kendilerine göre parsellediklerini söyleyen de Graaf bu denklemin Birinci Dünya Savaşına kadar devam ettiğini belirtiyor. Şimdi, günümüzde de aynı şeylerin yani soğuk savaş öncesi olanların tekrar ettiğini iddia eden De Graaf, büyük ve orta güçlerin, başta Rusya ve Amerika olmak üzere, dünyayı yeniden parsellediklerini söylüyor.
Dünyamız ondokuzuncu yüzyıldaki gibi değil…
Bu ne kadar tehlikelidir? Bu emperyal güçler tıpkı Ondokuzuncu yüzyılda olduğu gibi etkili midirler? sorularına karşı Geerten Waling, ‘Evet, Ruslar eski güçlerine geri dönmek istiyorlar, Kırım ve Baltık devletlerinde görüldüğü gibi’ diyor. Ama fazla ileri gidemeyeceklerini zira Rusların aç olmadığını ancak doymadıklarına dikkat çekiyor. Aynı sorulara, De Graaf ise şu cevabı veriyor: ‘Soğuk savaş sonrası Avrupa ve Amerika için uzun bir barıştı, ancak bu barış Afrika ve Orta Doğu için sözkonusu değildi. Büyük güçler, kullanabilecekleri harika özellikleri olan silahlara sahipler, ancak bugün daha fazla nüklüer silah var. Temizlik yapmaya istekli ve meyilliler. Vuruşmaya hazırlar adeta. Ayrıca günümüzde başka güçler, liderler de var, örnegin Erdoğan ve Kuzey-Kore, bunlar da vuruşabilirler. Bunlar da, tıpkı Birinci Dünya Savaşında olduğu gibi, içinde bulundukları çatışma ve karışıklıktan kurtulmanın yollarını ararlar’.
Büyük ‘kladderadatsch’e –kargaşa- özlem…
Üç tarihçi Amsterdam’daki konuşmalarının sonuna geldiler. Konuşma adeta, 2006 yılının Mart ayında Berlin’de yapılan “Uluslararası Rosa Lüksemburg Konferansı”nda sorulan dokuz sorunun en sonuncusuyla örtüşüyor. Peki o konferansta sorulan en son soru neydi? Berlin’de sorulan en son soru: ‘Ve tarihin sonu: Ne zaman büyük “kargaşa” [Kladderadatsch] meydana gelecek ve kapitalizm sona erecek?’ sorusuydu. Beatrice de Graaf söz aldı ve ‘günümüzdeki ümitsizliği ondukuzuncu yüzyıl ile mükayese yapmak olayı biraz saptırmak olur. Demokratik hukuk devletine olan güven sarsıntısı günümüzde tavan yapmıştır. Amerika’da da bu böyledir. Yüzde 90 oranında hukuk devletine güven kaybolmuştur’ dedi. Martin Bossenbroek’da bu görüşleri destekler şekilde kafasıyla evet işaretleri yaptı. Bunun üzerine De Graaf yine söze karıştı. De Graaf ‘külür tarihçisi Johan Huizinga da otuzlu yıllarda yaşanan popülizm’den bahsediyor. Huizinga ‘İnsanların törenlerle, yürüyüşlerle kandırıldığını, hatta işin en kötü tarafının da insanların oyunun ne zaman biteceğini ve gerçeğin ne zaman başlayacağını ayırt edememeleri olduğunu’ söylüyor, dedi.
Evet, bu hafta da Avrupalı tarihçilerin tıpkı Ondokuzuncu yüzyılda olduğu gibi dünyanın yeniden parsellenmek, şekillendirilmek istendiği yönündeki görüşlere değindik. Ancak bu yeni yapılanmada, büyük güçlerin yanısıra başka aktörlerin de var olduğu bir gerçek. Diğer taraftan Avrupalıların hukuk devletine olan güvenlerinin sarsılması, kaybolması da ayrı bir sorun. Hatta büyük kargaşa ve devamında büyük değişimden bahsedilmesi yani insanların uyandırılması da konuşuluyor. Velhasıl, küresel kapitalizm sorgulanırken, yerine nasıl bir sistem önerileceği büyük merak konusu.
Veyis Güngör
12 Eylül 2017