Hollanda Türklerinde Bayram Geleneği
Avrupa’ya birlikte getirdiğimiz kültürel ve dini değerler arasında bayramlar önemli bir yer tutar. Bayramlar, her ne kadar göçün ilk yıllarında arzu edildiği gibi kutlanmasa da, artık Avrupa’da yarım yüz yıl sonra bir bayram geleneği oluşmuştur. Hatta, Avrupa’da oluşan bayram kültürü ve geleneği, doktora ve yüksek lisans tezlerinin de konusu olmuştur.
İşte bu çerçevede, bir süredir masamda bekleyen bir yüksek lisans tezi çalışması üzerinde durmak istiyorum. Çalışmada yer alan, ‘Rotterdamlı Türklerin bayram gelenekleri’nden örnekler vereceğim. Ancak, önce yüksek lisans tezinin içeriğine kısaca değinmek istiyorum.
Yüksek Lisans Tezi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı öğrencisi, Ayşe Gültutan tarafından hazırlanmış.
Naçizane başından itibaren takip ettiğim, araya Şubat depreminin girmesiyle uzun süren araştırma “Hollanda’da Yaşayan Türklerde Sosyokültürel Hayat: Rotterdam Örneği” başlığını taşıyor. Araştırma’nın bazı bölümleri şu şekilde: “Hollanda’da Yaşayan Türklerle İlgili Yapılan Bazı Çalışmalar”, “Türklerin Hollanda’ya Göçünün Tarihsel Süreci ve Türkiye- Hollanda İlişkileri”, “Türklerin Hollanda’da Yoğun yaşadığı Şehirler ve Rotterdam”, “Sosyokültürel ve Gündelik Hayat”, “Türklerde Vatan Algısı”, “Doğum”, “Evlilik”, “Ölüm” ve “Bayramlar”.
Araştırmaya örnek olarak seçilen Rotterdam, Türklerin yoğun olarak yaşadıkları şehirdir. Rotterdam Türk toplumu, ağırlıklı olarak Kayseri, Yozgat, Karaman, Aksaray, Trabzon ve Konyalılardan oluşur. Rotterdam’da aynı zamanda Hatay, Adana, Sivas, Giresun, İstanbul gibi Türkiye’nin çeşitli şehirlerinden de farklı şekillerde göç eden Türkler de vardır. Dolayısıyla Rotterdam Hollanda’da oluşan yeni Türkiye’yi en güzel şekilde yansıtır.
Şimdi sözü, araştırmayı yapan Ayşe Gültutan’a bırakalım. “Dini bayramlar Hollanda’da yaşayan Türkler tarafından aktif olarak kutlanmaktadır. Bayramlardaki yapı, kutlama şekilleri, yapılan geleneksel ve dini ananeler, ana vatandan olduğu gibi taşınmıştır. Dini bayramların en önemli yapısı kültürün taşıyıcı ve aktarıcısı olmasıdır. Söz edilen yapı, göçmen toplumlarda ihtiyaç olmaktan çıkmış ve kalıcılığa bağlı olarak oradaki kuşaklar için zorunluluk hâlini almıştır. Hollanda’da yaşayan Türkler, Hollanda’da Türkiye’deki bayramları yaşatmaktadırlar fakat yaşanılan ülkenin şartlarına bağlı olarak kısa sürmektedir. Dini bayramlarda tatil olma durumu yoktur, genelde Türkler izin almakta ya da akşama program yapmaktadırlar. Ama genel olarak ilk gün izin alınmaktadır.”
Bayram hazırlığı ardından süreç bayram namazı ve bayramlaşma ile devam etmektedir. Hollanda’da yaşayan Türklerin kendi aralarında toplu bayramlaşmaları şu şekilde yapılmaktadır: “Erkeklerin bayram namazı sonrası camilerde ve STK’lerde toplu bir şekilde bayramlaşması, kadınların kendi aralarında bayramlaşması, erkeklerin kendi aralarında bayramlaşması, aileler, arkadaşlar ve komşular arasında bayramlaşma.”
Çalışmada, Rotterdam’da bir Türkün bayram günü şu şekilde anlatılıyor: “Sabah erkenden Bayram namazına gidilir. Camide toplu bayramlaşma olur. Namazdan sonra evde bayram kahvaltısı yapılır ve sonra ziyaretleşme başlar. İlk gün akrabalar ve büyükler ziyaret edilir. İkinci gün komşular ziyaret edilir. Hediyeleşme olur. Camilerde ya da STK’larda bayramlaşa günü organize edilir. Üçüncü gün, ilk iki gün ulaşılamayanlara gidilir.”
Bayramı, Hollandalılar ve diğer topluluklar da biliyorlar. İş yerlerinde, sokak komşularında, okullarda bayram olduğu çeşitli etkinliklerle canlı tutuluyor. Bazı Türkler, bayram günleri ellerinde baklava tepsisiyle komşularının kapısını çalıp, baklava ikram ediyorlar.
Ayşe Gültutan’ın çalışmasından da anlaşılacağı üzere, Rotterdam Türkleri ve Avrupa Türkleri Anadolu’dan beraberlerinde getirdikleri bayram kültürünü yaşatmaktadırlar. Şartlardan kaynaklanan kısmi değişiklikler yanı sıra, Bayramlar Avrupa Türklerinin kendilerine göre geliştirdikleri yeni dünyanın, ayrılmaz parçasıdır. Nesiller boyu da devam edecektir.
Bu vesileyle, çok değerli okuyucularımın mübarek Ramazan Bayramını tebrik eder, bayramın insanlığa hayırlara vesile olmasını dilerim.
Veyis Güngör
29 Mart 2025