On Dokuzuncu yüzyılda, Hollanda’yı siyasi ve toplumsal olarak şekillendiren ve değiştiren isim olarak bilinen Abraham Kuyper’in bu yıl yüzüncü ölüm yıl dönümü. Hollanda’da kalvinist meslek hayatının en mümtaz temsilcisi ve radikal bir demokrat olan Kuyper, bir devlet adamı, bilim insanı, aktivist, gazeteci, konuşmacı, seyyah ve iyi bir dağ tırmanıcısı olarak bilinir. Kuyper, bu yıl 140. kuruluş yıldönümü kutlanan, Amsterdam Vrije Üniversitesi’nin de kurucusudur. Kuyper aynı zamanda Hollanda’ya yedi başbakan veren düşünce geleneğinin de kurucu ismidir.
Abraham Kuyper’ın ölümünün yüzüncü yıldönümünde, başta Amsterdam Vrije Üniversitesi olmak üzere, anma toplantıları ve bir çok faaliyet düzenleniyor. Düşünceleri, faaliyetleri, devrim niteliğinde uygulamaları, yeni yayınlanan kitaplarla anlatılıyor. Bunlardan bir tanesi de Ede Hrıstiyan Yüksek Okulu öğretim görevlisi Hohan Snel’in, ‘Abraham Kuyper’ın Yedi Hayatı’ adlı eseri. Trouw gazetesi köşe yazarı Hans Goslinga’nın yazdığı uzun tanıtım yazıları da, anma yılı çerçevesinde yayınlanan makaleler arasında yer alıyor.
Abraham Kuyper’ın Hollanda siyasi geleneğine yaptığı katkı ve getirdiği değişime geçmeden önce, Kuyper’ın hayatına kısaca değinelim.
Abraham Kuyper (1837-1920) Reformist bir din adamının oğlu olarak
Maassluis’de doğdu. Liseyi ve Teoloji Fakültesini Leiden’de bitirdi. 1862
yılında Johanna Hendrika Schaaij ile hayatını birleştirdi. Abraham ve Johanna
çiftinin üç kız ve beş erkek olmak üzere sekiz çocukları oldu. Evlendikten
sonra, babası tarafından reformist kilisenin görevlisi olarak tayin edildi.
Hıristiyanlığı Calvin’in öğretisi ile yorumladı. İncil’in kesin doğruluğu ve
Tanrı’nın mutlak yüceliği çıkış noktası oldu. Ortodoks çiftçilerle uzun
sohbetler etti ve sıradan inananlarla varlıklı burjuvazinin eşit olmasını
savundu.
1867’de Utrecht vaizi ve 1870’de ise Utrecht ve Amsterdamlı Ortodoks grupların
lideri oldu.
1868 yılında ilk makalesi ‘Dürüst Tartışma’sını yayınladı.
1871’de “de Heraut” dergisinin Genel Yayın Yönetmeni oldu.
1872’de devrim karşıtı “De Standaard” gazetesini çıkarmaya başladı ve
siyasi eleştirilerini yayınladı. 1874 yılında Gouda bölgesini temsilen
milletvekili seçildi. Vaizlikten istifa etti ama yazılarına devam etti.
Temsilciler Meclisi’nde ateşli tartışmalarda yer aldı, fikirleri diğer üyeler
tarafından ciddiye alınmadığı için psikolojisi bozuldu.
1876 yılında dış ülkelere geziye ve dinlenmeye çıktı.
1877 yılında Hollanda’ya geri döndü ve milletvekilliğini bıraktı.
1879’da 1300 sayfalık ‘Bizim Program’ adıyla siyasi manifestosunu yazdı
ve aynı yıl kendi öncülüğünde Devrim Karşıtı Parti (ARP) kuruldu. Bu parti 1980
yılında CDA, Hristiyan Demokratlar Birliği adlı parti ile birleşti.
Kuyper 1880 yılında, F.L. Rutgers ile birlikte Amsterdam Vrije Üniversitesi
Vakfını kurdu ve bu Üniversitede ders vermeye başladı.
1898 yılında Princeton Üniversitesi’nde Kalvinizm dersleri vermek için
Amerika’ya gitti.
Kuyper 1901’de yapılan seçimlere katıldı ve büyük oy olarak çıktı. Temsiciler
Meclisinde sağ partiler çoğunluğu sağladı. Kuyper, Schaepman ile koalisyon
kurdu ve kendi Başbakanlığında ‘Kuyper Kabinesi ‘ ortaya çıktı (1901-1905).
Sonraki yıllarda inişli çıkışlı bir siyasi hayata sahip olan Kuyper, vefat
edene kadar siyasi yazılar yazmaya, kitaplar yayınlamaya devam etti.
Hiçbir insan başka bir insana
tabi olamaz
Dik duruşlu bir kalvinist ve radikal bir demokrat olan Abraham Kuyper, liberallerle
prensiplerde aynı düşünse de, temel prensiplerde kavgalıydı. Kavgası herkes
için adalet anlayışında ortaya çıkmaktaydı. Kuyper’a göre, hiçbir insan
başka bir insana tabi olamazdı. Çıkışları yer yer kalvinizm kültürünü
gölgede bırakıyordu. Radikal demokratlığı ile ‘çoğulculuğu’ öne
çıkarıyor ve Yahudiler’in, Katolikler’in, sosyalistlerin toplumsal ve ruhsal
gelişimlerinde temel haklara sahip olduklarını savunuyordu. Bu yaklaşım, o
yıllarda ARP partililerce acayip karşılansa da, Kuyper ısrarla çok kültürlülüğü
öne sürmekteydi.
Egitimde
eşitlik
Hollanda’da eşit eğitim politikaları mücadelesi yüzyıllara dayanır.
Günümüzde genel anlamda devlet ve özel okullar olarak şekillenen eğitim, on dokuzuncu
yüzyılda da tartışma konusuydu. Abraham Kuyper, yazmış olduğu 1300 sayfalık
siyaset manifestosunda, eğitime özel bir yer ayırdı. 1878 yılında okul/eğitim
yasası Temsilciler Meclisinde tartışıldı. Tartışmada devlet okulları hükümetten
bütçe alırken özel okulların bu imkândan mahrum edilmesi söz konusuydu. Bu
durumdan özellikle Hrıstiyan toplum memnun değildi. Kuyper, eğitimin herkes
için bir sosyal ilerleme aracı olduğunu savunuyordu. Eğitimde eşitlik
politikalarından dolayı, Kuyper’ın kurduğu ARP partisi, 1879’da ülke çapında
büyük oy aldı. Kuyper düşünce geleneğinin, 1880 yılında kurduğu Amsterdam Vrije
Üniversitesi, özel üniverisiteler ile devlet üniversiteleri diplomalarını eşitledi.
Bugün, Hollanda’ya sonradan gelen Müslümanların kurdukları okulların devlet
bütçesinden pay almaları, Hollanda’da yüzyıllardır verilen okul/eğitim
mücadelelerinin bir ürünüdür.
Yedi Başbakan
Son iki yüzyılda, Hollanda’yı yöneten
siyasi iradenin merkezinde, Abraham Kuyper düşünce geleneği yer almaktadır. Kalvinist
varoluş ontolojisi ve aynı zamanda özgürlük ve demokrasi değerlerinin
savunulduğu Kuyper düşünce geleneği, Hollanda siyasetine yedi başbakan hediye
etmiştir. Başbakanları, Kuyper’in kurduğu Devrim Karşıtı Parti (ARP) ve 1980
yılında kurulan Hristiyan Demokratlar Birliği (CDA) çıkarmıştır. Başbakanlar
sırasıyla Abrahan Kuyper, Heemskerk, Colijn, Gerbrandy, Zijlstra, Biesheuvel
ve Balkenende olmuştur.
Hatırlanacağı üzere, Hollanda Başbakanı ve AB Dönem Başkanı Jan Peter
Balkenende, Türkiye ile üyelik müzakerelerine 3 Ekim 2005’te başlanabileceğine
karar verdiklerini söylemişti.
Abraham Kuyper’ın, 1905 yılında İslamiyet’i anlamak için Akdeniz’in çevresinde bir yolculuğa çıktığı ve farklı ülkeleri ve şehirleri ziyaret ettiği bilinmekte. Bu ziyaretlerindeki gözlemlerini “İslam’a Dair” isimli kitabı ile yayınladı.
Evet, Abraham
Kuyper son iki yüzyıl Hollanda siyasetinin duayen isimlerinden birisidir.
Kuyper’ın kalvinist, demokrat, devrim karşıtı, vaiz, siyasetçi, yazar,
gazeteci, bilim insanı, seyyah, dağ sporcusu gibi çok yönlü kişiliği genç
nesiller arasında cazibenisi koruyor.
Günümüzde Abraham Kuyper düşünce geleneği, her ne kadar bazı siyasi çevrelerce
farklı yorumlansa da, Hollanda’da siyaset, bilim, medya alanlarında temsil edilmeye
devam ediliyor. Ölümünün yüzüncü yılında organize edilen faaliyetler bunun açık
delilidir.
Veyis Güngör
11 Kasım 2020